دانه چیا نیوشا

این محصول که از سال ۱۴۰۰ به گروه محصولی دانه‌ها اضافه شده است، از گل‌های گیاه چیا بدست آمده و یک غذای کامل، مغذی و سالم، برای همه گروه‌های سنی محسوب می‌شود. این دانه لعابدار وقتی در آب یا مایع دیگری قرار می‌گیرد مثل بهدانه حالت ژله‌ای پیدا می‌کند.

چیا،گیاه بومی جنوب مکزیک و امریکای لاتین است و در این مناطق از قرن‌ها پیش، در تهیه غذا و دارو کاربرد داشته است اما در سال‌های اخیر به خاطر ارزش غذایی فوق‌العاده‌اش، در همه جای جهان مشهور شده است و دانه و روغن آن در سراسر دنیا مصرف می‌شود.

در بسته بندی دوی پک ۲۰۰ گرمی

 نام تجاری گیاه:

Chia

نام علمی گیاه:

.Salvia hispanica L

تاریخچه

حدود ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، از دانه چیا به عنوان غذا استفاده می کردند ^(۱)و هزاران سال است که از آن به عنوان دارو نیز استفاده می کنند. ^(۲)

اسناد تاریخی نشان می دهند که آزتک ها و مایاها، دو تمدن قدیمی در آمریکای مرکزی، علاوه بر ذرت، لوبیا و آمارنت، از چیا هم در تهیه‌ غذا و داروهای سنتی استفاده می‌کردند. در جوامع پیشا-کُلمبی، چیا دومین محصول مهم (بعد از حبوبات) بود.

براساس منابع مختلف، چیا دانه‌ای روغنی است؛ واژه «چیا» (chia) نیز از واژه‌ اسپانیاییِ chian به معنای «روغنی» گرفته شده است.

این گیاه بومی مناطق جنوب مکزیک و شمال گواتمالا است و ابتدا، در آب و هوای گرمسیری و نیمه گرمسیری کشت می شد. اما امروزه، نه تنها در مکزیک و گواتمالا، بلکه در سراسر دنیا به ویژه استرالیا، بولیوی، کلمبیا، پرو، آرژانتین، آمریکا، پاراگوئه، اکوادور و نیکاراگوئه نیز کشت می شود. در حال حاضر، مکزیک بزرگترین تولیدکننده چیا در دنیاست. ^(۳)و(۲)

این گیاه یک محصول کشاورزی با ارزش اقتصادی بالاست که عمدتاً به خاطر کاربرد دانه‌هایش، آن را کشت می کنند. در اروپا، چیا را در گلخانه ها پرورش می دهند. ^(۲)

این دانه در سال های اخیر در اروپا، به دلیل ترکیبات مغذی استثنایی اش و تقاضای روزافزون برای به اصطلاح سوپرفودها، محبوبیت زیادی پیدا کرده است. ^(۴) در حال حاضر، در صنایع غذایی کشورهای مختلف دنیا، محصولات متنوعی بر پایه‌ دانه چیا تولید شده یا با این دانه غنی می شوند؛ برخی از این محصولات عبارتند از: غلات صبحانه، انواع کلوچه، کیک، آبمیوه، ماست، سس، مربا، نان، پاستا، بستنی، سوسیس یا حتی ژامبون. ^(۲)

چیا گیاهی یک ساله و علفی است که به خانواده نعناعیان و جنس سالویا (مریم گلی) تعلق دارد. به نور خورشید حساس است و می تواند تا ارتفاع ۱ متر رشد کند؛ ^(۳) در برابریخبندان مقاوم نیست. به صورت طبیعی و خودرو عمدتاً در مناطق کوهستانی می روید. این گیاه در خاک های لومی شنی و لومی رسی با شرایط زهکشی مناسب به خوبی رشد می کند.

برگ های چیا دندانه دار، متقابل، به طول ۴ تا ۸ و پهنای ۳ تا ۵ سانتی متر هستند. گل های سفید، آبی ^(۲) یا بنفش ^(۳) آن دو جنسیتی (نر – ماده) و ۳-۴ میلی متر هستند و به صورت سنبله در نوک ساقه رشد می کنند. ^(۲)

دانه های چیا معمولاً بسیار ریز، بیضی شکل، به طول ۲ میلی متر، پهنای ۱ تا ۱.۵ و ضخامت کمتر از ۱ میلی متر هستند. ^(۳) سطح دانه صاف، براق، به رنگ سیاه ^(۳) یا سفید تا خاکستری – قهوه ای با لکه های سیاه پراکنده است. ^(۲)

تفاوت بین دانه های سیاه و سفید چیا انقدر جزئی است که اکثراً این دو را یکسان در نظر می گیرند. براساس برخی مطالعات، ارزش غذایی آنها نیز یکسان است. این تفاوت جزئی صرفاً در مورفولوژی (ریخت شناسی) است؛ دانه های سفید در مقایسه با دانه های سیاه، بزرگتر، ضخیم‌تر و عریض‌تر هستند. ^(۳)

خواص دانه چیا:

۱- تسریع کاهش وزن

غذاهای سرشار از پروتئین به افرادی که به دنبال کاهش وزن هستند، بسیار توصیه می شوند. ^(۳)

دانه چیا سرشار از پروتئین و فیبر است؛ دو ترکیبی که به کاهش وزن کمک می کنند. ^(۵) داده های بالینی اولیه نشان می دهند که مصرف دانه های واریته‌ای خاص از گیاه چیا با نام علمی Salvia hispanica L.  (که به طور تجاری با عنوان «سالبا» (Salba) شناخته می شود)، باعث افزایش احساس سیری و کمک به کاهش وزن در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ (T2DM) می شود.

در سال ۲۰۱۳، به منظور بررسی اثر مصرف دانه چیا بر وزن بدن، اندازه دور کمر، درصد چربی و لیپیدهای پلاسما، مطالعه ای را انجام دادند. این مطالعه روی ۵۸ فرد چاق/دارای اضافه وزن مبتلا به دیابت نوع ۲ که در کنترل قند خون خود موفق بودند، انجام شد.

شرکت‌کنندگان به طور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند: ۱) گروه دانه چیا، ۲) گروه سبوس جو دوسر با میزان انرژی و فیبر مطابق با گروه ۱ (گروه کنترل).

طی ۲۴ هفته، هر دو گروه از یک رژیم غذایی کم کالری پیروی کردند. نتایج نشان داد انرژی دریافتی خالص (NEI) در مقایسه با انرژی مورد نیاز تخمین زده شده در روز (EER)، برای گروه چیا نسبت به گروه سبوس جو دوسر، ۱۵۸- (کیلوکالری) در مقابل ۱۱۴- (کیلوکالری) بود. ^(۶)

(«انرژی دریافتی (EI)» مقدار انرژی ای است که بدن، آن را از طریق مواد غذایی دریافت می کند و معمولاً برحسب کالری (کیلوکالری) اندازه گیری می شود. ^(۷) «انرژی مورد نیاز تخمین زده شده (EER)» نشان می دهد یک فرد برای حفظ وزن مناسب خود، روزانه باید چه مقدار کالری مصرف کند. ^(۸))

کاهش وزن در گروه چیا، نسبت به گروه سبوس جو دوسر، بیشتر بود (حدود ۱.۸ کیلوگرم در گروه چیا و ۰.۵ کیلوگرم در گروه سبوس جو دوسر)؛ اندازه دور کمر نیز در گروه چیا حدود ۳.۴ سانتی متر و در گروه سبوس جو دوسر حدود ۱.۳ سانتی متر کاهش یافت. علاوه بر این، هیچ عارضه جانبی قابل توجهی گزارش نشد.

می توان نتیجه گرفت که مصرف دانه چیا به عنوان بخشی از یک رژیم غذایی کم کالری، ممکن است برای تنظیم وزن افراد چاق یا دارای اضافه وزن مبتلا به دیابت نوع ۲ مفید باشد. البته تحقیقات بیشتری لازم است تا ببینیم آیا می توان این کاهش وزن را برای مدت طولانی‌تر حفظ کرد یا خیر. ^(۶)

در سال ۲۰۱۶، به منظور ارزیابی اثر سالبا چیا بر وزن بدن، چاقی شکم و عوامل خطرزای چاقی، مطالعه ای روی ۷۷ فرد بزرگسال چاق یا دارای اضافه وزن مبتلا به دیابت نوع ۲ (با شاخص توده بدنی (BMI) ۲۵ تا ۴۰) انجام شد. هر دو گروه به مدت ۶ ماه از یک رژیم غذایی با کالری محدود پیروی کردند.

به ازاء هر ۱۰۰۰ کیلوکالری، گروه اول روزانه ۳۰ گرم دانه سالبا چیا و گروه دوم (گروه کنترل) ۳۶ گرم سبوس جو دوسر دریافت کردند. بعد از ۶ ماه، شرکت‌کنندگان در گروه چیا، نسبت به گروه کنترل، کاهش وزن بیشتری داشتند (به ترتیب، ۱.۹ کیلوگرم و ۰.۳ کیلوگرم). اندازه دور کمر آنها نیز نسبت به گروه دوم، بیشتر کاهش داشت (به ترتیب ۳.۵ سانتی متر و ۱.۱ سانتی متر).

نتایج این مطالعه هم، نقش مؤثر دانه چیا در موارد زیر را تأیید می کند: تسریع کاهش وزن، بهبود عوامل خطرزای چاقی و حفظ کنترل قند خون (یعنی میانگین قند خون ناشتا ۸۰ تا ۱۳۰ میلی گرم بر دسی لیتر) ^(۹)

۲– تنظیم کلسترول خون/کاهش سطح تری گلیسیرید خون 

شواهد زیادی وجود دارند که مصرف منظم اسیدهای چرب چند غیراشباع اُمگا-۳ از بیماری های قلبی-عروقی مانند آترواسکلروزیس (تصلب شرایین یا گرفتگی عروق) و ترومبوز (مسدود شدن رگ‌های خونی توسط لخته های خون) جلوگیری می کند. با این وجود، در بیشتر مطالعات، از روغن های ماهیِ غنی از اسیدهای چرب اُمگا-۳ ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) استفاده شده، و اسید چرب اُمگا – ۳ آلفا لینولنیک (ALA) که می تواند بهEPA  وDHA  تبدیل شود، کمتر مورد توجه قرار گرفته است!

در سال ۲۰۰۵، مطالعه ای روی رت ها انجام شد تا ببینند مصرف خوراکی دانه چیا، یکی از شناخته شده‌ترین منابع گیاهی اسید چرب آلفا لینولنیک، بر میزان کلسترول کل، کلسترول خوب (HDL)، کلسترول بد (LDL)، تری آسیل گلیسرول (یا تری گلیسرید) و پروفایل اسید چرب پلاسما چه اثری دارد.

۲۴ رت نر به مدت ۴ هفته، از ۳ رژیم غذایی با میزان انرژی یکسان تغذیه کردند:

اول (گروه کنترل): رژیم غذایی فاقد چیا، حاوی روغن ذرت.

دوم: رژیم غذایی حاوی ۱۵ درصد دانه چیا آسیاب شده.

سوم: رژیم غذایی حاوی ۵ درصد روغن چیا.

رژیم های غذایی حاوی چیا (گروه دوم و سوم) به نحوی تنظیم شدند که رت ها از چیا، آلفا لینولنیک اسید یکسانی دریافت کنند.

نتایج نشان داد:

– سطح تری گلیسرید رت‌های تغذیه شده با چیا به طور قابل توجهی کاهش یافت (گروه دوم، ۳ برابر گروه کنترل و گروه سوم، ۲.۵ برابر گروه کنترل).

– سطح کلسترول HDL در گروه دوم و سوم به شدت افزایش یافت (به ترتیب، ۲۱.۸ درصد و ۵۱ درصد).

– کلسترول کل در رژیم غذایی گروه دوم، در مقایسه با گروه سوم، به طور قابل توجهی کمتر بود.

– ترکیب اسیدهای چرب سرم نشان داد که در گروه های چیا، در مقایسه با گروه کنترل، محتوای اسید چرب اُمگا- ۳ آلفا لینولنیک بسیار بالاتر بود و نسبت اسیدچرب اُمگا-۶ به اُمگا-۳ (ω-۶/ω-۳) به طور قابل توجهی بهبود یافته بود.

به طور خلاصه، رژیم های غذایی حاوی چیا به طور چشمگیری سطح تری گلیسرید در سرم رت ها را کاهش و محتوای کلسترول HDL و اسید چرب اُمگا-۳ را افزایش دادند. ^(۱۰) 

افزایش میزان اسید چرب چند غیراشباع اُمگا-۳ (یا پایین بودن نسبت اُمگا-۶ به اُمگا-۳) در رژیم غذایی می تواند از بروز بسیاری از بیماری ها از جمله سرطان، بیماری های قلبی – عروقی، التهابی و خودایمنی جلوگیری کند. ^(۱۱)

براساس این یافته ها، شاید بتوان برای گیاهخواران و یا افرادی که به ماهی و فرآورده های آن حساسیت دارند، روغن چیا غنی از آلفا لینولنیک را جایگزین منابع اُمگا-۳ دانست. ^(۱۰) 

۳- تنظیم قند خون

دانه چیا به دو شکل «کامل» و «آسیاب شده» در دسترس است. در سال ۲۰۱۳، اثر دانه سالبا چیا کامل و سالبا چیا آسیاب شده را بر «قند خون پس از غذا» در افراد سالم بررسی کردند. محققین می خواستند بدانند آیا اثر دو شکل دانه چیا بر قند خون پس از غذا متفاوت است یا خیر.

شرکت کنندگان، ۱۳ فرد سالم (۶ مرد و ۷ زن با شاخص توده بدنی (BMI): حدود ۲۵.۴) بودند.

معیار خروج از مطالعه، مصرف هرگونه دارو یا مکمل غذایی بود که متابولیسم گلوکز را تغییر می داد.

همه وعده های غذایی آزمون حاوی ۵۰ گرم کربوهیدرات قابل دسترس بودند (کربوهیدرات هایی که توسط روده کوچک انسان هضم و جذب می شوند)؛ این وعده ها عبارت بودند از:

۱- (کنترل) فقط نان سفید؛

۲- نان سفید با ۷ گرم (دوز پایین)، ۱۵ گرم (دوز متوسط) یا ۲۴ گرم (دوز بالا) دانه چیا کامل؛

۳- نان سفید با ۷ گرم (دوز پایین)، ۱۵ گرم (دوز متوسط) یا ۲۴ گرم (دوز بالا) دانه چیا آسیاب شده.

شرکت کنندگان وعده های غذایی را مصرف کردند و ۹ روز صبح، درحالیکه ۱۰ تا ۱۲ ساعت ناشتا بودند در کلینیک حاضر شدند؛ بین هر بار حضور در کلینیک، حداقل ۴۸ ساعت فاصله بود. هم در حالت ناشتا و هم تا ۲ ساعت بعد از صرف غذا (۱۵، ۳۰، ۴۵، ۶۰، ۹۰ و ۱۲۰ دقیقه بعد از غذا) از آنها نمونه خون مویرگی گرفتند.

براساس نتایج، دوز مصرفی چیا بر سطح قند خون اثر قابل توجهی داشت، اما شکل آن، خیر! هیچ عارضه جانبی ای گزارش نشد.

این مطالعه نشان می دهد که هر دو شکل دانه چیا در نان (کامل یا آسیاب شده)، به یک میزان در کاهش سطح قند خون مؤثر هستند و البته، این اثر به دوز آن بستگی دارد (هرچه میزان دانه چیا بیشتر باشد، اثر آن هم بر کاهش سطح قند خون بیشتر است.)

محققین بر این باورند که چیا، عمدتاً به دلیل محتوای زیاد فیبر رژیمی ویسکوزش، قند خون را کاهش می دهد. (فیبرهای ویسکوز در لعاب (موسیلاژ) دانه یافت می شوند. لعاب ماده ای چسبناک است؛ وقتی دانه ها در معرض آب یا مایع هضم کننده سیستم گوارش انسان قرار می گیرند، لعاب تولید می کنند.) ^(۱۲)

همچنین، اثر ضدانعقادی و ضدالتهابی دانه چیا ممکن است به جلوگیری از سکته مغزی و حمله قلبی در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ کمک کند. ^(۱۳)

۴- کاهش اشتها

در سال ۲۰۱۷، در مطالعه ای، اثر مصرف دانه چیا به عنوان یک میان وعده صبحگاهی را بر سیری کوتاه مدت بررسی کردند. به ۲۴ نفر، در روزهای مختلف آزمایش، ماست (بدون دانه چیا)، ماست با ۷ گرم دانه چیا و ماست با ۱۴ گرم دانه چیا دادند.

شرکت کنندگان در روزهایی که ۷ و ۱۴ گرم دانه چیا مصرف کرده بودند، امتیاز بسیار پایین‌تری برای «گرسنگی، تصور از غذا خوردن، مقدار غذایی که می توانستند بخورند، تمایل به غذاهای شیرین» و امتیاز بالاتری برای «سیری» گزارش کردند. همچنین، وقتی ماست با ۷ یا ۱۴ گرم دانه چیا مصرف می کردند، انرژی دریافتی آنها حین صرف ناهار (تا جایی که اشتها داشتند) به میزان قابل توجهی پایین تر بود.

این مطالعه نشان داد که مصرف دانه چیا به عنوان یک میان وعده صبحگاهی ممکن است باعث القاء سیری کوتاه مدت در افراد سالم شود. محتوای فیبر بالا و فراوانی اسیدهای چرب اُمگا-۳ در این دانه ممکن است در سرکوب اشتها نقش داشته باشند. ^(۱۴)

۵- تنظیم فشار خون

در سال ۲۰۱۴، به منظور بررسی اثر مکمل چیا بر فشار خون افراد مبتلا به فشار خون بالا، چه آنهایی که تحت درمان دارویی بودند و چه آنهایی که تحت درمان نبودند، مطالعه‌ای را انجام دادند.

معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از:

– سن ۳۵ تا ۶۵ سال،

– تشخیص بالینی ابتلا به فشار خون خفیف یا مرحله ۱ فشار خون بالا،

– شاخص توده بدنی (BMI): ۲۵ تا ۳۵،

– عدم ابتلا به بیماری های دیگر،

– عدم مصرف همیشگی (روزمره) چیا،

– عدم مصرف دارو برای کاهش وزن یا درمان التهاب،

– مصرف داروی ضد فشار خون (برای گروه تحت درمان دارویی)، تشخیص ابتلا به فشار خون توسط پزشک اما عدم مصرف دارو (برای گروهی که تحت درمان نبودند).

داوطلبانی که در طول دوره مطالعه، داروهای فشار خون خود را تغییر دادند (گروه تحت درمان دارویی)، درمان دارویی را شروع کردند (گروهی که تحت درمان نبودند)، عادت های غذایی یا فعالیت بدنی‌شان را تغییر دادند و یا فقط مقداری از چیایی که به آنها داده شده بود را مصرف کردند، از این مطالعه حذف شدند. 

شرکت کنندگان به طور تصادفی به گروه های زیر تقسیم شدند:

۱. گروه مبتلا به فشار خون-تحت درمان دارویی (۱۰ نفر)،

۲. گروه مبتلا به فشار خون-درمان نشده (۹ نفر)،

۳. گروه دارونما (۷ نفر).

دو گروه اول، به مدت ۱۲ هفته، هر روز ۳۵ گرم آرد چیا مصرف کردند؛ این آرد را به آب، ماست، ویتامین ها و آبمیوه هایی که به طور معمول استفاده می کردند، اضافه کردند. گروه دارونما به همان میزان سبوس گندم تفت داده شده مصرف کرد.

براساس نتایج، در فشار خون گروه دارونما تغییری مشاهده نشد، اما آرد چیا توانست فشار خون گروه اول و دوم را کاهش دهد. ^(۱۵)

در مطالعه دیگری هم اثرات احتمالی دانه چیا بر فشار خون افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ را بررسی کردند. در این مطالعه، ۲۴ فرد بزرگسال مبتلا به دیابت نوع ۲ به طور تصادفی به دو گروه مساوی تقسیم شدند:

– گروه دانه چیا: به مدت ۱۲ هفته، روزانه ۴۰ گرم دانه چیا مصرف کردند؛

– گروه کنترل: هیچ مکملی مصرف نکردند.

فشار خون سیستولیک (عدد بالایی) در گروه دانه چیا، نسبت به گروه کنترل، به میزان قابل توجهی کاهش یافت. ^(۱۶)

۶- بهبود عملکرد کبد

نشان داده شده که اسیدهای چرب اُمگا-۳ روند بیماری کبد چرب غیرالکلی، (NAFLD، تجمع چربی اضافی در کبد به دلایلی غیر از مصرف الکل)، را معکوس می کنند. دانه چیا سرشار از آلفا لینولنیک اسید (ALA)، آنتی اکسیدان ها و فیبر است. بنابراین، می تواند برای درمان NAFLD  مفید باشد.

در سال ۲۰۲۰، در مطالعه ای اثر مصرف روزانه ۲۵ گرم دانه چیا آسیاب شده به مدت ۸ هفته را بر ۲۵ بیمار مبتلا به NAFLD بررسی کردند.

مکمل غذایی چیا، غلظت آلفا لینولنیک اسید در پلاسمای خون را ۷۵ درصد و مصرف فیبر رژیمی را ۵۵ درصد افزایش داد. بعد از مصرف مکمل چیا، چربی شکمی احشایی (۹ درصد)، وزن بدن (۱.۴ درصد)، کلسترول کل (۲.۵ درصد)، کلسترول کل بدون در نظر گرفتن کلسترول HDL (۳.۲ درصد) و اسیدهای چرب آزاد موجود در گردش خون (۸ درصد) کاهش پیدا کردند. همچنین، بیماری کبد چرب غیرالکلی در ۵۲ درصد از بیماران روند نزولی پیدا کرد.

نتایج این مطالعه نشان می دهد که مصرف ۲۵ گرم چیا آسیاب شده در روز، بیماری کبد چرب غیرالکلی را بهبود می دهد. با توجه به اینکه هیچ درمان دارویی تأیید شده ای برای این بیماری وجود ندارد، براساس یافته های این مطالعه، یک رژیم غذایی حاوی چیا شاید بتواند گزینه تازه ای برای کنترل این بیماری باشد. ^(۱۷) 

۷- کاهش التهاب مفاصل

دانه چیا به عنوان منبع طبیعی آنتی اکسیدان‌ها، به جلوگیری از بیماری‌های مختلف ناشی از استرس اکسیداتیو کمک می کند. در سال ۲۰۲۰، در مطالعه ای، محققین به آرتریت (التهاب مفاصل) همراه با چاقی پرداختند و خاصیت ضدالتهابی روغن و موسیلاژ (لعاب) استخراج شده از دانه چیا را در رت های چاق و غیرچاق مبتلا به آرتریت بررسی کردند. نتایج نشان داد که روغن و موسیلاژ دانه چیا در برابر آرتریت، در رت های چاق و غیرچاق، خاصیت ضدالتهابی دارد. ^(۱۸)

دانه چیا توسط نیوشا در بسته بندی دوی پک ۲۰۰ گرمی عرضه شده است.