نام تجاری گیاه:
Fennel
نام علمی گیاه:
.Foeniculum vulgare Mill
تاریخچه:
تاریخچه ی این گیاه به قدیم ترین زمانها برمی گردد و از همان دوره، در دسترس مردم ناحیه ی مدیترانه بود. جنگجویان رومی برای افزایش قدرت خود رازیانه مصرف می کردند. این گیاه برای جلوگیری از افزایش وزن هم، استفاده می شد. نام یونانی آن یعنی ماراتن که به معنی لاغر ماندن است باور مردم مبنی بر، اثر رازیانه بر کاهش اشتها را نشان می دهد. دشت ماراتن که جنگ معروف ایرانیان و یونانی ها در آن روی داد، به معنی دشت رازیانه است. پس از این جنگ، یونانی ها ساقه های بافته شده ی رازیانه را همچون نشان پیروزی استفاده کردند.
خواص
۱- کاهش وزن
در پژوهشی که نتایج آن در ژورنال Clinical Nutrition Research منتشر شد، محققان اثر رازیانه بر کاهش اشتها را بررسی کردند. نتایج این تحقیق نشان داد که نوشیدن چای رازیانه سبب کاهش گرسنگی و افزایش حس سیری در زنانی شد که اضافه وزن داشتند. ترانس-آنتول که ترکیبی در روغن رازیانه است بر کنترل اشتها اثر می گذارد. این ماده ساختاری مشابه کاتکول آمین(نوعی هورمون) دارد و اثر آن بر کنترل اشتها مشابه آمفتامین (داروی کاهنده ی اشتها) است.
۲- ترمیم و جلوگیری از پیری پوست
رازیانه دارای خاصیت ضد التهابی و ضدعفونی کنندگی است که به رفع آکنه کمک می کند. خاصیت ضد میکروبی آن باعث از بین بردن باکتری های مسبب ایجاد آکنه می شود و ویژگی ضد التهابی آن، به کاهش التهاب و تورم آکنه کمک می کند. بذر رازیانه دارای ترکیباتی مانند لیمونن، آنتول و میرسن است که در درمان آکنه موثر هستند. تحقیقی که در ژورنال Pharmazie منتشر شد نشان داد رازیانه سبب بهبود شرایط پوست و رطوبت آن می شود. محققان دلیل این امر را وجود اسید لینولئیک و اسید آلفا-لینولنیک در رازیانه می دانند که اسیدهای چرب ضروری هستند و با اثرگذاری بر نفوذپذیری پوست باعث بهبود فیزیولوژی پوست می شوند.
۳- بهبود عملکرد دستگاه گوارش
ترکیبات روغن فرار رازیانه اثر مثبتی بر دستگاه گوارش دارند. این ترکیبات می توانند سبب تسکین ماهیچه های لوله گوارش شوند و به کاهش نفخ کمک کنند. آنتول، فنچون و استراگول خواص ضد اسپاسم و ضد التهاب دارند که ماهیچه های روده را آرام می کنند و سبب برطرف شدن نفخ می شوند. مشاهده شده است که چای رازیانه اثر درمانی خوبی بر IBS دارد. همچنین این گیاه در درمان کولیک نوزادان موثر است. پژوهشی که نتایج آن در سال ۲۰۰۳ در ژورنال Alternative Therapies in Health and Medicine منتشر شد نشان داد خوراندن روغن بذر رازیانه به کودکان مبتلا به کولیک سبب رفع علائم این بیماری شد.
۴- بهبود عملکرد کبد
در تحقیقی مشاهده شد که اسانس بذر رازیانه اثر محافظتی بر کبد آن دسته از موش های آزمایشگاهی داشت که با تتراکلریدکربن مسموم شده بودند. با مصرف رازیانه مقادیر آنزیم های آمینوترانسفرا (AST)، آلانین آمینوترانسفرا (ALT)و آلکالین فسفاتاز (ALP) کاهش یافت. محققان، لیمونن و میرسن موجود در اسانس رازیانه را عامل کلیدی حفاظت از کبد در برابر خاصیت سمّیِ تتراکلریدکربن می دانند.
۵- ضد اضطراب و استرس
برپایه ی برخی تحقیق ها، عصاره ی رازیانه می تواند میزان وانیلیل مندلیک اسید (VMA) و اسکوربیک اسید را که نشانه ی وجود استرس هستند در موش های آزمایشگاهی کاهش دهد. در پژوهشی که نتایج آن در ژورنال BMC Complementary and Alternative Medicine منتشر شد، عصاره ی رازیانه از میزان اضطراب در موش های سوری کاست. به گفته ی پژوهشگران عصاره ی این گیاه در درمان اختلالات ناشی از کمبود استروژن موثر است. استروژن ها هورمون هایی هستند که در اضطراب نقش دارند و از طریق پذیرنده های عصبی گابا عمل می کنند. عصاره ی رازیانه اثر ضد التهابی خود را از طریق سیستم گابارژیک و پذیرنده های استروژن اعمال می کند.
۶- ضد میکروب
براساس مقاله ای منتشر شده در ژورنال Arabian Journal of Chemistry اسانس رازیانه اثرضد باکتریایی در برابر باکتری های غذا و باکتری های بیماری زای انسانی دارد. برخی از ترکیبات رازیانه مثل مشتقات فنیل پروپانوئید خاصیت ضدباکتریایی دارند. دیلاپیونال، جزء فعالِ ضد باکتری در ساقه ی رازیانه است. اسکوپولِتین که از مشتقات کومارین است، از رازیانه استخراج شده است و اثر ضد میکروبی دارد. اسانس رازیانه ترکیباتی با خاصیت ضد قارچی دارد. نشان داده شده است که این ترکیبات اثر بازدارندگی کامل بر قارچ های آسپرژیلوم و فوزاریوم دارند.
۷- تقویت حافظه و عملکرد شناختی
آزمایش ها، افزایش حافظه و کاهش آلزایمر در موش های آزمایشگاهی را پس از مصرف رازیانه، نشان می دهد. محققان پیشنهاد می کنند که می توان از عصاره ی این گیاه برای بهبود حافظه استفاده کرد.
۸- بهبود تنفس
با مصرف عصاره ی اتانولی و اسانس رازیانه روی خوکچه های هندی، اثر برونکودیلاتوری(گشادکننده ی برونش یا نایژه) در این جانوران دیده شد. خاصیّت رازیانه در باز کردن کانال های پتاسیم می تواند دلیل اثر آن بر تسکین عضلات نای در خوکچه ی هندی باشد. تشابه ساختاری آنتول ِ رازیانه با نورپی نفرین، اپی نفرین و دوپامین هم می تواند دلیل دیگر این اثر باشد.
۹- ضد التهاب
فلاونوئیدهایِ رازیانه دارای خاصیت ضد التهابی هستند. استعمال دهانی عصاره ی متانولی رازیانه در موش های آزمایشگاهی اثرِ بازدارنده در برابر بیماری های التهابی نشان داد. مصرف رازیانه باعث افزایش مقدار ترانس آمیناز، آسپارات آمینوترانسفراز و آلانین آمینوترانسفراز در این جانوران شد. مقدار این آنزیم ها معیار خوبی برای سنجش فعالیت ضد التهابی است.
۱۰- افزایش شیر مادران
براساس نتایج پژوهشی که در مجله ی مامایی و نازایی ایران منتشر شد، محققان مشاهده کردندکه، رازیانه به طور چشمگیری سبب افزایش سطح پرولاکتینِ (هورمونی ضروری برای شیردهی)سرم خون در مادران شیرده می شود. تولید شیر، با ترکیب شدن این هورمون با گیرنده های سلول های تولید کننده ی شیر آغاز می شود. در مادرانی که کپسول های حاوی پودر رازیانه مصرف می کردند، افزایش میزان پرولاکتین دیده شد. در مقاله ی دیگری در ژورنال Shiraz E-Medical Journal، پژوهشگران دلیل اثر شیرافزایی رازیانه را خواص استروژنیک و فیتواستروژنیک آنتول و پلی مرهای آن مثل دی-آنتول و فوتو-آنتول دانسته اند. فیتواستروژن ها به دلیل تشابه ساختاری شان با استروژن ها می توانند به پذیرنده های استروژن آلفا و بتا متصل شوند و خاصیت استروژنیک داشته باشند.
۱۱- بهبود دردهای قاعدگی
محققان دانشگاه شهید بهشتی در پژوهشی شاهد اثر مثبت اسانس رازیانه بر کاهش شدت دیسمنوره در دختران جوان بودند. براساس نتایج حاصل از تحقیقات دیگر، رازیانه قادر است تواتر و شدت انقباضات رحمی را کاهش دهد. با توجه به این نکته که پروستاگلاندین سبب اتقباض عضلات صاف رحم و ایجاد درد کولیکی می شود، استفاده از دارویی که خاصیت اسپاسمولیتیک داشته باشد در کاهش درد مؤثر است. سازوکار احتمالی تأثیر رازیانه می تواند به اسپاسمولیتیک بودن آن مرتبط باشد. آنتولِ رازیانه با دوپامین شباهت ساختمانی دارد و به همین دلیل به گیرنده های دوپامین متصل می شود و از شدت درد می کاهد. رازیانه اثری مشابه قرص مفنامیک اسید در کاهش درد قاعدگی دارد.
۱۲- افزایش عملکرد جنسی
گیاه رازیانه دارای اثر استروژنیک، ضد التهاب و آنتی اکسیدان است. محققان دانشگاه خوارزمی تهران در پژوهشی به اثر این گیاه بر افزایش غلظت سرمی هورمون محرک فولیکولی در موش های آزمایشگاهی ماده پی بردند و بیان کردند که احتمالا رازیانه می تواند در درمان بیماران مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک مؤثر باشد. بسیاری از پژوهشگران اثر رازیانه بر هورمون های جنسی ماده را به آنتول موجود در آن نسبت می دهند و معتقدند که پلیمرهای آنتول(مثل دی آنتول و فتوآنتول) فیتواستروژن هستند. نکته ای که باید به آن توجه نمود این است که آقایان نباید در مصرف رازیانه زیاده روی کنند چون ممکن است سبب افزایش استروژن و در نتیجه کاهش اسپرماتوژنز و کاهش فعالیت تولید مثلی در آنها شود.
۱۳-تنظیم قند خون
مصرف رازیانه سبب بهبود دیابت می شود. به منظور ارزیابی اثر روغن های ضروری رازیانه بر کاهش قندخون آزمایشی صورت گرفت که نتایج آن در ژورنال Macedonian Journal of Medical Science به چاپ رسید. در این تحقیق موش های صحرایی با استفاده از استرپتوزوتوسین دیابتی شدند و تغییرات فیزیولوژیک در آنها بررسی شد. در مرحله ی بعد، روغن ضروری رازیانه به آنها خورانده شد و صفات فیزیولوژیک مرتبط با دیابت بار دیگر ارزیابی شدند. مشاهده شد که استرپتوزوتوسین سبب مسمومیت سلول های بتا در پانکراس شد و با القاء برخی فرایندهای متابولیکی بر میزان گونه های فعال اکسیژن افزود. همچنین از فعالیت آنزیم های نابودکننده ی رادیکال های آزاد جلوگیری کرد. این آزمایش نشان داد که اثر دیابت بر پانکراس موش های صحرایی با مصرف روغن رازیانه برطرف شد که این اثر رازیانه به دلیل خواص آنتی اکسیدانی آن است. در موش های دیابتی که روغن رازیانه مصرف کردند، بازسازی سلولی در جزایر لانگرهانس لوزالمعده دیده شد. می توان گفت ترمیم این بافت به دنبال مصرف رازیانه به دلیل اثر ترمیمی سلول های برون ریز پانکراس است که اثر مثبت این ماده بر تولید انسولین را نشان می دهد.
۱۴- تنظیم کلسترول خون
براساس نتایج پژوهش منتشرشده در American Journal of Food Technology، مصرف عصاره ی رازیانه با کاهش کلسترول بد و افزایش کلسترول خوب، باعث بهبود پروفایل چربی خون در موش های صحرایی می شود. محققان کاهش جذب کلسترول یا بازدارندگی از ورود اسیدهای صفراوی به روده ی کوچک را دلیل ویژگی های فیزیکوشیمیایی رازیانه می دانند
۱۵- بهبود عملکرد عروق
نیتریت و نیترات نقش عمده ای در حفظ عملکرد عروق ایفا می کنند. بذر رازیانه حاوی مقادیر زیادی نیترات و نیتریت است و در آزمایشی مصرف عصاره ی این گیاه سبب افزایش تولید نیتریک اکسید در شرایط آزمایشگاهی شد.
۱۶- بهبود عملکرد کلیه
در آزمایشی مصرف عصاره ی رازیانه باعث بهبود عملکرد کلیه در موش های ماده شد. ترکیبات فیتواستروژن این گیاه توانستند نشانه های آسیب دیدگی کلیه را برطرف کنند.
مواد مؤثر
دانستنی ها
- مردم یونان و روم باستان عقیده داشتند که مارها برای تقویت بینایی شان شیره رازیانه را می مکند.
- در قرون وسطی جویدن دانه های رازیانه، روش پرطرفداری برای ساکت کردن صدای معده در هنگام اجرای مراسم کلیسا بود.
حد مجاز مصرف
۵ تا ۷ گرم در روز.
بهترین زمان مصرف
۲ ساعت پیش یا پس از غذا.
عوارض جانبی
- بارداری و شیردهی: درباره ی مصرف این گیاه در دوران شیردهی اطلاعات علمی کافی در دسترس نیست. بهتر است در این دوران پیش از مصرف رازیانه با پزشک خود مشورت کنید.
- حساسیت به کرفس و هویج: افرادی که نسبت به این گیاهان حساسیت دارند، ممکن است به رازیانه هم حساسیت نشان دهند.
- اختلالات خون ریزی: رازیانه می تواند سرعت لخته شدن خون را کاهش دهد. ممکن است، افرادی که دچار اختلال خونریزی هستند، پس از استفاده ی این گیاه، با خطر خون ریزی یا کبودی بیشتری مواجه شوند.
- شرایط حساس به هورمون مانند سرطان سینه: رازیانه می تواند اثر مشابه استروژن داشته باشد. اگر در شرایطی هستید که وخامت آن بر اثر استروژن بیشتر می شود، از مصرف این گیاه خودداری کنید.
تداخل های دارویی احتمالی
- مصرف رازیانه با قرص های ضد بارداری تداخل دارد. برخی از این قرص ها حاوی استروژن هستند. رازیانه می تواند اثری مشابه استروژن داشته باشد البته اثر آن به اندازه ی استروژن این قرص ها قوی نیست. مصرف رازیانه به همراه این قرص ها ممکن است از اثر آنها بکاهد.
- رازیانه می تواند از میزان جذب سیپروفلوکساسین(نوعی آنتی بیوتیک) در بدن بکاهد. برای پیشگیری از این تداخل، رازیانه را دست کم یک ساعت پس از مصرف سیپروفلوکساسین بخورید.
- مصرف رازیانه با تاموکسیفن تداخل دارد. برخی از انواع سرطان تحت تأثیر هورمون های بدن قرار می گیرند. سرطان های حساس به استروژن، انواعی هستند که تحت تأثیر میزان استروژن بدن قرار می گیرند. تاموکسیفن برای درمان این نوع از سرطان ها تجویز می شود و مصرف رازیانه به همراه آن ممکن است از اثر این دارو بکاهد.
کاربرد در طب قدیم
محصولات مرتبط با رازیانه
-
دمنوش مثلثی راز سلامتی نیوشا