Sage
نام علمی گیاه:
Salvia officinalis L.
تاریخچه:
مریم گلی یک بوته کوچک، همیشه سبز و چندساله است که به طور طبیعی از اسپانیا تا امتداد ساحل مدیترانه رشد می کند. گونه S. officinalis بومی آسیای مرکزی و نواحی مدیترانه ای است. امروزه این گیاه در سراسر جهان به ویژه در اروپا و آمریکای شمالی به طور طبیعی پرورش داده می شود.
خواص
۱- تنظیم کنندۀ فشار خون
محققان در پژوهشی که در سال ۲۰۰۹ انجام و نتایج آن در ژورنال International Journal of Molecular Science منتشر شد، اثر چای مریم گلی بر فشار خون و پارامترهای زیستی دیگر را بررسی کردند. در این آزمایش، زنان سالمی که داوطلب شده بودند، چای مریم گلی را به میزان ۳۰۰ میلی لیتر، دو بار در روز مصرف می کردند. مشاهدات نشان دادند که مصرف چای مریم گلی به مدت چهار هفته سبب کاهش چشمگیری در فشار خون دیاستولیک شد.
۲- بهبوددهندۀ عملکرد مغز
بر اساس مطالعات، عصارۀ برگ مریم گلی باعث افزایش حافظه می شود. ترکیبات این گیاه، از طریق اثر بر سیستم کولینرژیک و حفاظت در برابر سمیت پروتئین بتا-آمیلوئید (پروتئینی با عوارض عصبی)، در کنترل بیماری آلزایمر موثر هستند. در سال ۲۰۰۳ مطالعه ای به منظور ارزیابی کارایی و ایمنی عصاره مریم گلی با دوز ثابت (۶۰ قطره در روز) در افراد ۶۵ تا ۸۰ ساله مبتلا به آلزایمر خفیف تا متوسط انجام و نتایج آن در ژورنال Journal of Clinical Pharmacy and Therapeutics منتشر شد. نتایج نشان داد مصرف عصاره مریم گلی به مدت ۴ ماه، نسبت به دارونما اثر بهتری روی عملکردهای شناختی داشت و مصرف آن به مدت ۱۶ هفته، میزان شناخت و درک را به میزان چشمگیری بهبود بخشید.
۳- تنظیم کنندۀ قند خون
در سال ۲۰۰۹، مطالعه ای به منظور بررسی اثر ضد دیابتی عصاره اتانولی مریم گلی در موشهای صحرایی دیابتی انجام شد و نتایج آن در مجله Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews انتشار یافت. مشاهدات نشان داد که مصرف عصاره مریم گلی در غلظت های (۰/۲ و ۰/۴ گرم بر کیلوگرم وزن بدن) به مدت ۱۴ روز سبب افزایش انسولین پلاسما و کاهش معنی دار گلوکز، تری گلیسیرید، کلسترول کل، اوره، اسید اوریک، کراتینین، آمینوترانسفراز و آلانین آمینوترانسفراز در سرم خون شد. بنا بر نتایج این مطالعه، عصاره این گیاه فعالیت وابسته به دوز نشان می دهد که با داروی ضددیابتی گلیبنکلامید قابل مقایسه است. این اثر مریم گلی می تواند به دلیل ترکیبات موجود در عصاره گیاه باشد که از سلول های بتای لوزالمعده محافظت و ترشح انسولین را تحریک می کنند. همچنین نتایج یک آزمایش بالینی بر روی ۸۰ بیمار که در سال ۲۰۱۳ در مجله Journal of Renal Injury Prevention منتشر شد نشان داد سطح قند خون و کلسترول در بیماران مبتلا به دیابت نوع دوم که تحت درمان با مریم گلی بودند نسبت به گروه شاهد به طور قابل توجهی کاهش یافت.
۳- ضدالتهاب
در سال ۲۰۱۰، اثرات ضد درد و ضد التهاب عصاره آبی و الکلی برگ های مریم گلی در موش های آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار گرفت و نتایج آن در مجله Pharmaceutical Biology منتشر شد. مشاهدات این پژوهش نشان داد که عصاره آبی و الکلی برگ مریم گلی اثرات ضد درد و ضد التهاب دارد، که این امر تأییدی بر استفاده سنتی از این گیاه برای کاهش درد است.
۴- ضدسرطان
اورسولیک اسید موجود در مریم گلی به طور مؤثری از حملۀ سلول های سرطانی و بروز متاستاز جلوگیری می کند. این ترکیب، در آزمایشی که در شرایط in vivo (درون شیشه ای) انجام شد، سبب از بین رفتن لانهگزینی سلول های ملانوم B16 در ریه شد. در سال ۲۰۱۰ نتایج بررسی اثر چای مریم گلی بر جلوگیری از سرطان روده بزرگ در موش های صحرایی در مجله BioMed Central Proceedings منتشر شد که بر اساس آن، عصاره آبی مریم گلی به طور معنیداری سبب کاهش آسیب DNA ناشی از H2O2 شد. برخی از دی-ترپنوییدهای استخراج شده از ریشۀ مریم گلی اثرات سیتوتوکسیک (نابودکننده سلول های سرطانی) دارند و سبب تخریب DNA در سلول های سرطانی Caco‑۲ روده بزرگ در انسان می شوند. در سال ۲۰۰۷ فعالیت ضدسرطانی روغن مریم گلی در نمونه های سلول های سرطانی و در شرایط آزمایشگاهی سنجیده و نتایج آن در مجله Anticancer Research منتشر شد. بر اساس نتایج، جزء سزکوییترپن مریم گلی، حاوی آلفا هومولن است که فعالیت سیتوتوکسیک قوی در برابر رده سلول های سرطانی LNCaP پروستات در انسان نشان می دهد. همچنین، ترانس- کاروفیلن که مهمترین سزکوییترپن مریم گلی است، فعالیت سیتوتوکسیک قوی در برابر سلول های سرطانی پوست و کلیه نشان داده است.
۵- تقویت کنندۀ سیستم ایمنی
نتایج بررسی اثر پلی ساکاریدهای ایمنیبخش مریم گلی که در سال ۲۰۰۳ در مجله International Journal of Biological Macromolecules منتشر شد نشان داد این ترکیبات، با تحریک لنفوسیت های تیموس در رت ها سبب تقویت سیستم ایمنی می شوند. در این پژوهش، مشاهده شد که اجزاء پلی ساکاریدی که عمدتا غنی از آرابینوگالاکتان، پکتین و پلیمرهای مرتبط با گلوکورونوزایلان هستند، قادر به القاء تکثیر لنفوسیتهای تیموس هستند.
۶- تنظیم کنندۀ میزان کلسترول
عصارۀ مریم گلی باعث فعال شدن گیرنده های فعال شده-با-تکثیرکنندهی پروکسیزوم (PPARγ)، و تنظیم ژن های دخیل در مصرف انرژی و متابولیسم لیپید و گلوکز می شود. علاوه بر این، مریم گلی، نسبت HDL به LDL را بهبود داده و میزان تری گلیسرید موجود در سرم را کاهش می دهد. اثر مریم گلی و ترکیبات فعال آن بر فعالیت آنزیم لیپاز پانکراس و هضم لیپید مورد بررسی قرار گرفته است. در سال ۲۰۰۴ ، مطالعه ای بر روی اثر کارنوسیک اسید این گیاه انجام و نتایج آن در مجله Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters منتشر شد که در آن، عصاره متانولی برگ های مریم گلی به طور معنی داری فعالیت لیپاز پانکراس را مهار کرد و سبب مهار افزایش تری گلیسرید سرم در موش هایی شد که روغن زیتون مصرف کرده بودند. کارنوسیک اسید و کارنوسول، دو ترکیب عصاره مریم گلی هستند که فعالیت مهاری بر آنزیم لیپاز پانکراس دارند.
۷- بهبوددهندۀ علائم یائسگی
در یک کارآزمایی بالینی که در سال ۲۰۱۱ انجام شد و نتایج آن در ژورنال Advances in Therapy به چاپ رسید، اثر مریم گلی بر درمان گرگرفتگی در طول یائسگی به اثبات رسید. مصرف یک بار در روز عصارۀ مریم گلی، ارزش بالینی خوبی را از نظر ایمنی و اثربخشی در درمان گرگرفتگی و علائم وخیم یائسگی نشان داد.
۸- بهبوددهندۀ عملکرد دستگاه گوارش
بر اساس یافته های پژوهشی در سال ۲۰۱۱، ترکیباتی در مریم گلی وجود دارند که سبب تسکین عضلات روده شده و با کاهش حرکات روده ای، اثر ضد اسهال دارند. مکانیسم عمل ضداسهال و ضداسپاسم این گیاه، احتمالا با فعالیت کانالهای یون پتاسیم حساس به ولتاژ مرتبط است. نتایج این تحقیق که در مجله Bangladesh Journal of Pharmacology منتشرشد نشان داد می توان از مریم گلی در درمان دارویی اختلالات روده بیش فعال مانند اسهال استفاده کرد.
۹- بهبوددهندۀ عملکرد کبد
در سال ۲۰۰۵، ایمنی زیستی و پتانسیل آنتی اکسیدانی دمنوش مریم گلی از طریق تعیین مقدار فعالیت آنزیم های ترانس آمیناز پلاسما و گلوتاتیون اِس-ترانسفراز (GST) کبد و فعالیتهای آنزیم گلوتاتیون ردوکتاز (GR)، ارزیابی شد و نتایج آن در مجله Journal of Ethnopharmacology منتشر شد. بر اساس نتایج، افزایش معنی دار فعالیت آنزیم گلوتاتیون اِس-ترانسفراز (GST) کبدی در حیوانات آزمایشگاهی که دمنوش مریم گلی مصرف کرده بودند، مشاهده شد.
مواد مؤثر
توژون، پیکروسالوین، بورنیل استات، کامفن، کامفور، هومولن، لیمونن، رزمارینیک اسید، الاژیک اسید، کارنوسیک اسید، کلروژنیک اسید، روتین و کوئرستین، آپی ژنین، لوتئولین.
دانستنی ها
- روغن مریم گلی معمولی، به عنوان ترکیب آروماتیک در مواد شوینده، کرم ها، لوسیون ها و عطرها استفاده میشود.
- کمیسیون E آلمان، استفاده از مریم گلی معمولی را برای برخی از کاربردهای پزشکی شامل التهاب و سوءهاضمه پذیرفته است.
- عسل مریم گلی با توجه به عطر و طعم منحصربه فردش، با قیمت بالایی فروخته می شود.
- دهقانان ایتالیایی مریم گلی را به عنوان مادۀ حافظ سلامتی میخورند. در بسیاری از کشورهای دیگر نیز برگ این گیاه را با نان و کره مصرف می کنند و این را بهترین راه مصرف آن می دانند.
حد مجاز مصرف
۶-۴ گرم برگ مریم گلی در طول روز.
عوارض جانبی
مصرف خوراکی مریم گلی در دوزهای بالا و در مدت زمان طولانی احتمالا مضر است. چون توژون موجود در این گیاه می تواند باعث تشنج و آسیب به کبد و سیستم های عصبی شود.
- بارداری و شیردهی: مصرف مریم گلی در طول بارداری مضر است. توژون قاعدهآور است و می تواند باعث سقط جنین شود. همچنین از مصرف آن در دوران شیردهی اجتناب شود، زیرا برخی از شواهد نشان می دهد که توژون ممکن است میزان شیر مادران را کاهش دهد.
- دیابت: مریم گلی ممکن است سطح قند خون در افراد مبتلا به دیابت را کاهش دهد. افراد مبتلا به دیابت در صورت استفاده از مریم گلی، قند خون خود را با دقت کنترل کنند.
- فشار خون: مریم گلی معمولی در افراد مبتلا به فشارخون، ممکن است فشار خون را به میزان کم کاهش دهد.
- اختلالات تشنجی:مریم گلی معمولی حاوی مقادیر قابل توجهی از توژون (ترکیب شیمیایی آغازگرتشنج) است. افراد مبتلا به اختلالات تشنج، نباید مریم گلی را در مقادیر بالاتر از حد معمول در مواد غذایی مصرف کنند.
- جراحی: مریم گلی ممکن است با کنترل قند خون در جراحی تداخل داشته باشد. حداقل ۲ هفته قبل از عمل جراحی از مریم گلی استفاده نشود.
تداخل های دارویی احتمالی
- مریم گلی ممکن است قند خون را کاهش دهد. مصرف آن همراه با داروهای دیابت ممکن است باعث شود قند خون بیش از حد کاهش یابد. برخی از داروهای ضد دیابت عبارتند از: گلیمپراید، گلیبوراید، انسولین، پیوگلیتازون، کلرپروپامید، است.
- مریم گلی با تأثیر بر مواد شیمیایی در مغز، ممکن است اثر بخشی داروهای ضد تشنج را کاهش دهد. پریمیدون و کاربامازپین از جمله این داروها هستند.
- مصرف مریم گلی همراه با داروهای آرامبخش مانند کلونازپام و لورازپام ممکن است باعث خواب آلودگی بیش از حد شود.
- بر اساس مطالعاتی که درباره اثر مریم گلی بر بیماری آلزایمر انجام شده است، انتظار می رود این گیاه با داروهای کولینرژیک مانند پیلوکارپین و اسکوپولامین تداخل داشته باشد.
کاربرد در طب قدیم
در طب سنتی ایرانی، مریم گلی به عنوان داروی آرامبخش، ضدسرطان، ضدآلزایمر، ضدمیکروب، ضدتعریق، آنتیاکسیدان، کاهشدهنده شیر در زنان باردار، کاهشدهنده میل جنسی، قاعدهآور، کاهنده پرفشاری خون و برطرفکنندۀ سوءهاضمه، درد و نفخ استفاده میشود. چای مریم گلی برای درمان دیسمنوره (قاعدگی دردناک)، اسهال، التهاب معده، ورم لوزه ها و گلو درد مصرف میشده است و برگ های خشک شده آن هم برای درمان آسم دود میشدند.