Hyssop
نام علمی گیاه:
Hyssopus officinalis L.
تاریخچه:
زوفا یک گیاه همیشه سبز و چند ساله از خانواده نعناعیان است که برگ های آن کوچک و خطی، و گل هایش بنفش متمایل به آبی هستند. زوفا بومی کشورهای مدیترانهای و مناطق معتدل آسیا است، اما در حال حاضر به طور گسترده ای در سراسر جهان کشت شده و اغلب به عنوان یک گیاه تزئینی استفاده می شود. خاستگاه زوفا اروپا، منطقه مدیترانه، شمال آفریقا، سوریه و آسیای غربی است. محل پرورش آن، آسیا، منطقه مدیترانه، جنوب اروپا و سوریه است. نام hyssop احتمالاً بدون تغییر از واژه یونانی hyssopos و واژه عبری esob به معنای “گیاه مقدس” گرفته شده است.
خواص محصول
۱-تنظیم کننده قند خون
در سال ۲۰۰۸، مطالعه ای بر روی فعالیت مهار کنندگی گیاهان دارویی در برابر آنزیم تبدیل کننده آنژیوتانسین (ACE) و آنزیم های گوارشی مرتبط با دیابت انجام و نتایج آن در مجله journal of Ethnopharmacology منتشر شد. بر اساس این مطالعه مشخص شد که عصاره زوفا بر آنزیم آلفا- گلوکوزیداز اثرگذار است. آنزیم های آلفا-آمیلاز و آلفا-گلوکوزیداز در هضم گلوکز شرکت دارند و افزایش قند خون بعد از هر وعده غذایی را کنترل می کنند. خاصیت مهارکنندگی آلفا-گلوکوزیداز در عصاره های آبی – متانولی برگ های خشک شده زوفا مشاهده شد. در مطالعه ای که در سال ۲۰۰۳ انجام شد، اثر مهار کنندگی آلفا-گلوکوزیداز عصاره زوفا بر روی هیپرگلیسمی (افزایش قند خون)، ارزیابی و نتایج آن در مجله (Tokyo) Journal of Nutritional Science and Vitaminologyمنتشر شد. بر اساس این یافته ها ، ۵/۰ و ۱ میلی گرم بر میلی لیتر عصاره زوفا، طی ۱۲۰ دقیقه سبب مهار افزایش بیش از حد گلوکز خون شد. بر این اساس زوفا می تواند مکمل غذایی مفیدی برای مهار هیپرگلیسمی بعد از صرف غذا باشد.
۲-برطرف کننده اسپاسم
در سال ۲۰۰۲، اثر آرامش بخش روغن اسانس زوفا و برخی از ترکیبات اصلی آن مانند ایزوپینوکامفون، لیمونن و بتا-پینن، بر عضلات روده خرگوش و خوکچه هندی مطالعه و نتایج آن در مجله Planta Medica منتشر شد. روغن اسانس و ایزوپینوکامفون، انقباض ناشی از باریم کلراید و استیل کولین در ایلئوم (قسمتی از روده کوچک) خوکچه هندی را به طور وابسته به غلظت، مهار کرد؛ در حالیکه لیمونن یا بتا- پینن، اثری بر انقباض بافت نداشتند. همچنین در ایلئوم خوکچه هندی، روغن اسانس زوفا مانع از انقباض ناشی از کلسیم کلراید CaCl۲ شد.
۳-تقویت کننده سیستم ایمنی
در سال ۲۰۰۹، فعالیت ضد ویروسی عصاره متانولی برگ های زوفا، در برابر ویروس هرپس سیمپلکس (تبخال) تیپ ۱ (نوع وحشی) و تیپ ۲ (سویه های مقاوم) در شرایط آزمایشگاهی و بر روی مدل حیوانی بررسی و نتایج آن در مجله Journal of Medicinal Plants Research منتشر شد. عصاره گیاه میانگین زمان حیات را در موش های آلوده تحت درمان، نسبت به موش های آلوده درمان نشده، بین ۵۵ تا ۶۵ درصد افزایش داد. همچنین نرخ مرگ و میر در موش های درمان شده با عصاره زوفا به طور قابل توجهی تا ۹۰ درصد کاهش یافت، اما نرخ مرگ و میر در موش های آلوده درمان نشده ۱۰۰ درصد بود. این نتایج نشان می دهد که عصاره این گیاه خاصیت ضد ویروسی در برابر هرپس سیمپلکس (HSV) دارد و می تواند یک درمان جایگزین برای عفونت های HSV باشد. در مطالعه دیگری که نتایج آن در مجله Biochemical and Biophysical Research Communications منتشر شد، پلی ساکارید MAR-10 استخراج شده از زوفا، به طور وابسته به غلظت، تکثیر ویروسHIV-1 را مهار کرد. بر اساس این مطالعه، پلی ساکارید MAR-10 حاوی فعالیت ضدویروس HIV-1 قوی است.
۴-بهبود دهنده تنفس
در سال ۲۰۱۴ اثر زوفا بر مهار التهاب مسیر تنفسی در موش های مبتلا به آسم مزمن بررسی و نتایج آن در مجله Experimental and Therapeutic Medicine منتشر شد. به این منظور ۳۲ موش در ۴ گروه تقسیم شدند: نرمال، مبتلا به آسم مزمن، تحت درمان با دگزامتازون و تحت درمان با زوفا. نتایج نشان داد که در گروه مبتلا به آسم مزمن و تحت درمان با دگزامتازون، در مقایسه با گروه نرمال، میزان ایمونوگلوبولین E سرم افزایش یافت (ایمونوگلوبولین E سبب تشدید آسم می شود) و ترشح بیش از حد موکوس راه هوایی در این دو گروه مشاهده شد. اما میزان ایمونوگلوبولین E سرم در گروه موش های تحت درمان با زوفا، مشابه نتایج گروه نرمال بود. یافته های این پژوهش، خاصیت ضد التهابی زوفا و اثر مثبت آن بر تنفس را نشان دادند.
مواد مؤثر
پینوکامفون، آپی ژنین، لوتئولین، مشتقات کوئرستین، ترکیبات فنلی از جمله فرولیک اسید و کافئیک اسید، تانن، مونوترپن ها (سیس وترانس پینوکامفون، بتا پینن) و سزکویی ترپن ها (ژرماکرین D، اِلمول).
دانستنی ها
- برای درمان التهاب پوستی جزئی، برگ های تازه خرد شده گیاه را می توان بر روی پوست استفاده کرد.
- از روغن زوفا به عنوان یک ترکیب معطر در صابون ها، لوازم آرایشی و عطرها استفاده می شود.
- با این که زوفا مزه تلخی دارد اما اغلب به عنوان طعم دهنده نعنایی و ادویه در صنایع غذایی استفاده می شود.
حد مجاز مصرف
دوز مناسب زوفا بستگی به چندین عامل از جمله سن، میزان سلامت و سایر شرایط شخص مصرف کننده دارد. بزرگسالان می توانند روزانه ۳-۱۰ گرم از بخش های بالایی خشک شده گیاه را مصرف کنند.
عوارض جانبی
- زوفا در مقادیری که به طور معمول در غذاها و دارو یافت می شود، برای بسیاری از افراد، ایمن است. با این حال، روغن آن در بعضی افراد باعث تشنج شده است.
- استفاده از زوفا در دوران بارداری ایمن نیست چراکه ممکن است باعث انقباض رحم، شروع قاعدگی و سقط جنین شود. بهتر است از استفاده از این گیاه در دروان شیردهی هم اجتناب شود.
- مصرف زوفا برای کودکان مضر است. تشنج در کودکانی که ۲-۳ قطره از روغن زوفا را در چند روز دریافت کرده بودند، مشاهده شده است.
- افرادی که سابقه تشنج دارند، از زوفا استفاده نکنند چون ممکن است باعث تشنج یا بدتر شدن آن شود.
- به دلیل اثر تشنج زای زوفا، توصیه می شود که روغن زوفا و سایر محصولات خوراکی زوفا را در دوزهای بالا یا بیش از دو هفته مصرف نکنید. می توانید با کمی فاصله زمانی، پس از مدتی، مصرف آن را از سر بگیرید.
- این گیاه ممکن است باعث واکنش های آلرژیک در افرادی شود که مستعد به آلرژی هستند. همچنین محتوای ید این گیاه بالا است و باید افرادی که از مشکلات مرتبط با ید رنج میبرند، از آن پرهیز کنند.
- در صورت ابتلا به فشار خون بالا و بیماری صرع، از مصرف زوفا خودداری شود.
تداخل های دارویی احتمالی
- زوفا ممکن است آستانه تشنج را کاهش دهد و می تواند با داروهای ضد صرع تداخل ایجاد کند.
- زوفا ممکن است با داروهای دیابتی اختلال داشته باشد.
- ترکیبات اولئانولیک اسید و اورسولیک اسید زوفا دارای خاصیت ضد چربی خون بالا هستند و ممکن است با این گروه از داروها تداخل ایجاد کنند.
- عصاره خام زوفا خاصیت ضد ویروسی در برابر ویروس های هرپس سیمپلکس و HIV-1 دارد و ممکن است با داروهای ضد ویروسی تداخل ایجاد کند.
- جوشانده های گیاهی حاوی زوفا ممکن است با گلوکوکورتیکوئیدها (ترکیباتى فارماکولوژیک که در انواع مختلفى از اختلالات نظیر آسم، آرتریت روماتوئید و پسوریازیس مصرف مىشوند) تداخل ایجاد کنند.
- زوفا اصلاح کننده سیستم ایمنی است و می تواند با داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی تداخل ایجاد کند.
- زوفا بر آستانه تشنج اثر می گذارد و ممکن است با داروهای اثرگذار بر آستانه تشنج تداخل داشته باشد.
کاربرد در طب قدیم
زوفا در طب سنتی به عنوان ضد عفونی کننده، اشتها آور، مسکن، خلط آور، ضد نفخ و ادرار آور استفاده می شود. گیاه زوفا ترشح شیره معده را تحریک می کند و هضم و جذب غذا را بهبود می دهد. از دمنوش برگ های خشک شده زوفا برای کاهش قند خون، کاهش التهاب، کاهش اسپاسم در عضله صاف دستگاه گوارش و فعالیت ضد میکروبی استفاده می شود. همچنین این گیاه در درمان تب، روماتیسم، استفراغ و اسپاسم نیزکاربرد دارد. چای تهیه شده از این گیاه در رفع اختلالات عصبی و درد دندان مؤثر است.