نام تجاری گیاه:
Persian lime
نام علمی گیاه:
Citrus latifolia Tan.
تاریخچه:
لیموی ایرانی به احتمال زیاد حاصل تلاقی دو گونه ی Citrus aurantiifolia و Citrus limon است. منشاء صحیح این گیاه شناخته شده نیست اما احتمال می رود بومی ایران باشد. در برخی منابع آمده است که در اواسط دهه ی 1800 میلادی از ایتالیا (یعنی سرزمینی که گفته می شود لیموترش از سال 1824 در آنجا کشت می شد) به برزیل وارد شد. برخی معتقدند لیموی ایرانی از طریق تاهیتی به ایالات متحده برده شد.
پس از جنگ جهانی اول، لیموی ایرانی جایگاه خود را در تجارت گیاهان یافت. البته در ابتدای کار، تاجران و مردم این گیاه را نمی پذیرفتند مثلا کانادایی ها تا مدتی این لیمو را قبول نمی کردند چون به لیموی مکزیکی عادت کرده بودند. در دهه ی 1930 بسیاری از پرورش دهندگان مرکبات در فلوریدا که به فکر کسب درآمد بیشتر بودند، لیمو ترش را کشت کردند و در سال 1949 استفاده از این گیاه گسترش یافت. اکنون این گیاه در بسیاری از نقاط دنیا از جمله ایالات متحده ی آمریکا، برزیل و استرالیا کشت می شود
خواص
1-آنتی اکسیدان
لیموترش به سبب دارا بودن ترکیبات پلی فنلی، اسیدهای چرب و توکوفرول خاصیت آنتی اکسیدانی قوی دارد. ویتامین C، دیگر آنتی اکسیدانِ لیمو است که از لیپید های پلاسمای انسان در برابر آسیب پراکسیداتیو ناشی از انواع اکسیدان ها محافظت می کند.
2-کاهش وزن
براساس نتایج پژوهشی که در ژورنال Medical Journal of the Islamic Republic of Iran منتشر شد، مصرف عصاره ی پوست لیمو باعث کاهش شاخص توده ی بدنی در کودکان و بزرگسالان شد. اسیدسیتریکِ لیموترش یک چربی سوز بسیار خوب است که در تعامل با اسیدها و آنزیم های دیگر معده باعث بهبود هضم می شود. محتوای بالای اسیدی در آب لیموترش به کاهش جذب قند از غذایی که می خورید کمک می کند. محققان دریافته اند افرادی که روزانه آب لیموترش مصرف می کنند کمتر دچار افزایش وزن می شوند. به نظر پژوهشگران، آب لیموترش به سم زدایی کمک می کند و سرعت متابولیسم را افزایش می دهد که نهایتاً در چربی سوزی مؤثر است.
3-بهبود عملکرد معده
لیموترش نقش بسزایی در درمان اختلالات معده ای مثل سؤهاضمه، یبوست و زخم معده دارد. این میوه، از سوزش معده (بر اثر ازدیاد اسید معده)، تهوع و ازدیاد بزاق در دهان جلوگیری می کند. اسید موجود در این گیاه با کاهش اثر غذاهای چرب، از اسیدی بودن معده می کاهد. فلاونوئیدهای روغنِ لیموترش، با تحریک سیستم هضم، ترشح صفرا، اسیدها و آنزیم های هضم را افزایش می دهند. این مواد با افزایش حرکات معده در بهبود روند هضم و کاهش یبوست هم نقش دارند.
4-ترمیم و جلوگیری از پیری پوست
لیمو، فواید زیادی برای پوست دارد. این گیاه به دلیل داشتن مقادیر زیاد ویتامین C و فلاونوئیدها که آنتی اکسیدان و آنتی بیوتیک های خیلی قوی هستند، باعث جوان شدن پوست می شود، آن را درخشان نگه می دارد، از عفونت ها جلوگیری می کند و از بوی بد بدن می کاهد.
5- تنظیم فشار خون
مطالعات انجام شده روی کوئرستین و فلاونوئیدهای دیگر نشان داد که مصرف این ترکیبات سبب کاهش فشار خون در بیماران مبتلا به فشار خون بالا شد ولی بر افراد دارای فشارخون عادی تأثیری نداشت. محققان در پژوهشی که نتایج آن در ژورنال International Research of Pharmacy and Pharmacology منتشر شد، اثر عصاره ی آبی لیموترش را بر فشارخون سرخرگی و فعالیت قلب خرگوش ها بررسی کردند. در این آزمایش، نخست با استفاده از آدرنالین باعث افزایش فشارخون در خرگوش ها شدند، سپس مشاهده کردند که مصرف لیموترش فشارخون بالای ایجاد شده بر اثر آدرنالین را، کاهش داد. این عصاره هم اثرات اینوتروپیک(قدرت انقباض قلب) و هم اثرات کرونوتروپیک(تعداد ضربان قلب) بر فعالیت انقباضی قلب داشت و از انقباض ناشی از آدرنالین کاست. پژوهشگران این تحقیق مشاهده کردند که این اثر لیموترش با حذف لایه ی اندوتلیوم(لایه ی نازکی از سلول ها که لایه ی داخلی عروق خونی را پوشانده است) از بین رفت و بنابراین چنین نتیجه گیری کردند که احتمالاً مکانیزم های مربوط به اندوتلیوم در این اثر لیمو دخیل هستند. همچنین نتایج نشان دادند لیموترش باعث فعال شدن نیتریک اکسیدهای اندوتلیال و در نتیجه گشادشدن رگ های خونی می شود.
6-ضد میکروب
براساس یافته های حاصل از پژوهشی که در مجله ی پژوهش زیست فناوری میکروبی منتشر شد، اسانس و عصاره ی لیموترش اثر ضدمیکروبی بر میگروارگانیسم های مهم دهانی دارند. محققان معتقدند که خاصیت ضدمیکروبی لیمو به سبب وجود سیترال و کومارین در آن است و به دلیل این خاصیتِ لیمو می توان آن را در درمان عفونت های دهانی به کار برد. این میوه بـه دلیـل داشتن میزان بالایی از اسیدهای آلی به ویژه اسیدسـیتریک و ایجاد شرایط اسیدي، در درمان بسیاري از عفونت هـاي روده اي هم بکار می رود و کاربرد وسیعی در بهبود بیماري وبـا در مناطق مختلف جهان داشته است، زیرا خاصـیت ضـدمیکروبـی بالایی نسبت به باکتري مولد این بیماري(یعنی ویبریو کلرا) دارد. به علاوه، لیموترش منبعی غنی از ویتامین C است که از مهمتـرین آنتی اکسیدان هاي شناخته شـده است. ایـن ویتــامین نقــش مهمــی در جلــوگیرِی از پیشــرفت بیمــاري آترواســکلروزیز، ســرطان، امــراض قلبــی و عفونــت هــا دارد.
7- تنظیم قند خون
استفاده از لیمو به دلیل خاصیت ضدالتهابی و آنتی اکسیدانی آن، برای پیشگیری از بیماری هایی نظیر دیابت و چربی خون بالا توصیه شده است. محققان در مطالعه ای نشان دادند، مصرف عصاره ی لیموترش به مدت 6 روز سبب کاهش چشمگیر گلوکز و چربی خون شد. در این بررسی مشخص شد که لیموترش باعث کاهش بیان آنزیم های گلوکز 6- فسفاتاز و فسفوانول پیرووات کربوکسی کیناز کبدی و همچنین افزایش بیان آنزیم های گلوکوکیناز کبدی و GULT4 (یک ناقل گلوکز) در بافت های محیطی می شود. به نظر می رسد لیموترش با افزایش دریافت و متابولیسم گلوکز در کبد و همچنین مهار گلوکونئوژنز(چرخه ی ساخت گلوکز) سبب کاهش قندخون می شود.
8- تنظیم کلسترول خون
محققان در پژوهش های خود مشاهده کردند که مصرف لیموترش در خرگوش های تحت رژیم کلسترول بالا به طور چشمگیری از میزان کلسترول خون کاست. در تحقیق دیگری مصرف روزانه ی 10 درصد لیموترش در آب آشامیدنی موش های صحرایی به مدت پنج هفته توانست سطح کلسترول کل و کلسترول بد(LDL) را به طور چشمگیری کاهش دهد. بسیاری از محققین این آثار را به اسیدهای چرب ضروریِ لیموترش نسبت می دهند. در آزمایش دیگری مشاهده شد که میزان کلسترول کبدی و پلاسما در خون موش هایی که پوست لیمو به آنها خورانده شده کمتر بود. محققان، این کاهش را به فلاونوئید های موجود در لیموترش نسبت دادند. اریوسیترین، هسپیریدین و نارینجین از فلاونوئیدهای لیموترش هستند. برخی تحقیقات اثر هسپیریدین و نارینجین را بر کاهش فشارخون نشان داده اند. اثر کاهندگی اریوسیترین بر کلسترول کل، LDL و فسفولیپیدهای سرم در موش های صحرایی دارای رژیم پر کلسترول هم، نشان داده شده است.
9- بهبود عملکرد قلب و عروق
اخیراً مشخص شده است که فلاونوئیدهایِ لیمو، با کاهش خطر بیماری عروق کرونر قلب مرتبط هستند. به نظر محققان، مصرف اسانس پوست لیمو با کاهش لیپیدهای پلاسما می تواند از بروز آترواسکلروز(تصلب شریان ها) و در نتیجه بیماری های قلبی ـ عروقی بکاهد. محققان در پژوهشی، کاهش تعداد لکوسیت(گلبول سفید خون) را در خون موش های هایپر کلسترولمی مشاهده کردند و دلیل آن را چسبندگی آنها به سطح داخلی دیواره ی عروق بیان کردند. به نظر آنها چون لیمو از میزان کلسترول می کاهد، مصرف آن برای قلب مفید است.
10- بهبود عملکرد کلیه
براساس گزارش دپارتمان تغذیه در بیمارستان UW در ویسکانسین، اسیدسیتریک اثر مثبت در رفع سنگ کلیه دارد. هرچه میزان این ماده در ادرار بیشتر باشد، احتمال ایجاد سنگ کلیه کمتر می شود. اسیدسیتریک مانع تشکیل سنگ می شود و در افرادی که سنگ کلیه دارند، از بزرگ شدن سنگ ها جلوگیری می کند. این ماده پوششی روی سنگ ها ایجاد می کند و مانع چسبیدن مواد دیگر به آنها می شود.
11-برطرف کننده ی یبوست
اسیدهای موجود در لیموترش به سیستم دفع، کمک و روده ها را تمیز می کنند. مقادیر زیاد آب لیمو همراه با نمک، می تواند مسهل و رفع کننده ی یبوست باشد.
12-ضد سرطان
در پژوهشی که نتایج آن در ژورنال International Journal of Cancer منتشر شد، مصرف مرکبات از ابتلا به انواع سرطان در بزرگسالان ژاپنی کاست. تاکنون مدارک زیادی اثر محافظتی مرکبات ازجمله لیموترش را در برابر انواع سرطان از جمله سرطان لوله ی گوارش، سرطان مجرای تنفسی، سرطان لوزالمعده، سرطان پروستات و سرطان سینه نشان داده اند. به نظر پژوهشگران، اسانس لیموترش به علت اثر افزایشی بر لکوسیت ها و درصد لنفوسیت های خون، می تواند با تقویت دستگاه ایمنی سبب جلوگیری از بروز بیماری های عفونی و سرطان شود. تنش اکسیداتیو می تواند موجب پیشرفت سرطان شود. مرکبات حاوی فلاونوئیدها و ویتامین ها هستند، به دلیل داشتن خاصیت آنتی اکسیدانی و خنثی کردن تنش اکسیداتیو، می توانند در ممانعت از بروز یا پیشرفت سرطان مفید باشند. عصاره ی این گیاهان با فعالیت ضد التهابی خود، از تکثیر سلول های سرطانی جلوگیری می کند و باعث آپوپتوز آنها می شود. برای نمونه، نارینجنین موجود در این گیاهان می تواند باعث ترمیم DNA شود. محققان مرکبات را در کاهش وقوع یا پیشروی سرطان موثر می دانند، به ویژه اگر به همراه چای سبز مصرف شوند.
13- کاهش التهاب مفاصل
یکی از دلایل آرتریت، زیاد بودن میزان اسیداوریک در بدن است. اسیداوریک یکی از مواد زاید بدن است که ادرار به طور طبیعی آن را دفع می کند. وقتی مقدار این ماده خیلی زیاد باشد می تواند باعث تشدید درد و التهاب آرتریت شود. پس مصرف لیمو برای بیماران مبتلا به آرتریت مفید است. اسیداوریک می تواند در اسیدسیتریکِ لیموترش حل شود و مقدار دفع آن از طریق ادرار را بیشتر کند. لیمو خاصیت ضد التهابی هم دارد و می تواند در بهبود بیماری های التهابی موثر باشد.
مواد مؤثر
دیاسمین، آلفا ترپینئول، پاراسیمن، ژرانیال، اوراپتن، اریوسیترین، تانگرتین، لیمـونن، فلانـدرن، کامفن، سیترال، ژرانیول ، لینالول، سـیترونلول، آلفا-پینن، بتا-پینن، گاما-ترپینن، سابینن، میرسن، روتین، هسپیریدین، نارینجین، نارینجنین، آلدئید نونیلیک، اسیدآنترانیلیک و اسیدسیتریک.
دانستنی ها
- جهت رفع چربی مو، آن را با آب لیموترش و بعد آب معمولی می شویند.
- ابن سینا پزشک معروف ایرانی، آب لیمو را بهترین دارو برای تشنج های ناشی از تب میدانست و یرقان را هم با لیمو معالجه میکرد.
- از لیموترش در رایحه درمانی برای کاهش اضطرابِ پس از عمل جراحی استفاده می شود.
حد مجاز مصرف
دوز مناسب مصرف لیموترش به عوامل گوناگونی مانند سن فرد، سطح سلامتی و عوامل دیگر بستگی دارد. هم اکنون اطلاعات علمی کافی برای تعیین دوز مناسب لیموترش در دسترس نیست. به یاد داشته باشید همانند هر ماده ی دیگری، مصرف بیش از حدِّ گیاهان دارویی هم مضر است. هنگام مصرف این مواد به دستورالعمل روی محصول توجه و با پزشک خود مشورت کنید.
بهترین زمان مصرف
1 تا 2 ساعت پیش یا پس از غذا.
عوارض جانبی
چون درباره ی عوارض مصرف لیموترش در دوران بارداری و شیردهی اطلاعات موثق و کاملی در دسترس نیست بهتر است بانوان در این دوران، پیش از مصرف لیمو با پزشک خود مشورت کنند.
تداخل های دارویی احتمالی
کبد برخی داروها را می شکند و تغییر می دهد. مصرف لیموترش با این گونه داروها تداخل دارد زیرا ممکن است از سرعت شکسته شدن آنها بکاهد و باعث بروز عوارض جانبی شود. اگر از این دست داروها مصرف می کنید پیش از مصرف لیموترش با پزشک خود مشورت کنید. برخی از این داروها عبارتند از: لوواستاتین، کتوکونازول، فِکسوفِنادین و تریازولام.
کاربرد در طب قدیم
براساس نظر حکمای طب سنتی، لیمو برای صفرا، التهاب معده، آبریزش بینی، سرگیجه، امراض پوستی و ریزش مو مفید است. آب لیموترش خنک کننده است و نقش به سزایی در درمان بیماری های ناشی از کمبود ویتامین C، روماتیسم و مشکلات گوارشی و دفعی دارد.