نام تجاری گیاه:
Lemon verbena
نام علمی گیاه:
Lippia citriodora
تاریخچه:
گیاه به لیمو با نام علمی Lippia citriodora از خانواده Verbenaceae ، گیاهی بومی شیلی، پرو و آرژانتین است. این گیاه به سبب خواص دارویی و عطر و طعم مطبوعش به ایران وارد و در مناطقی از کشور توسط شرکتهای تولید کننده ی گیاهان دارویی بهصورت محدود کشت شد. این گیاه را نخستین بار دریاسالاری فرانسوی در حدود سال ۱۷۶۷ میلادی به اروپا وارد کرد و گیاه شناسی فرانسوی به نام فیلیبرت کامرسون این گیاه را Aloysia triphylla نامید. این گیاه به افتخار ماریا لویزا ترزا دپارما (۱۸۱۹-۱۷۵۱) همسر پادشاه کارلوس چهارم و ملکه ی اسپانیا نام گذاری شد. به همین دلیل این گیاه در اسپانیا به نام یربا لویزا و در پرتغال به نام لوسیا- لیما شناخته می شود. این اسامی نخستین بار در سال ۱۷۸۴ در جلد اول کتاب گیاه شناسی به زبان اسپانیایی چاپ شدند. جان سیبتورپ (John Sibthorp) پروفسور گیاه شناسی دانشگاه آکسفورد نخستین بار نمونه ای از گیاه به لیمو را به باغ های انگلستان معرفی کرد. در سال ۱۷۹۷م گیاه به لیمو در گلخانه های اطراف لندن معمول شد و از این طریق محبوبیت این گیاه افزایش یافت.
خواص
۱- بهبود عملکرد مفاصل و ماهیچه ها
مجله یJournal of Alternative and Complementary Medicine در سال ۲۰۱۱ پژوهشی منتشر کرد که اثر به لیمو بر سلامت مفاصل را نشان می داد. در این مطالعه تأثیر مکمل های غذایی مثل به لیمو روی ۴۵ فرد داوطلب به مدت ۹ هفته بررسی شد. محققان دریافتند که پس از یک دوره ی سه تا چهار هفته ای، کاهش درد کلی در مفاصل و افزایش تحرک مفاصل دیده می شود. این یافته ها نشان می دهد، گیاه به لیمو خواص آنتی اکسیدانی قوی دارد که می توان آن را همچون دارویی مکمل استفاده کرد. پژوهشی دیگر در مجله ی فیزیولوژی کاربردی اروپا در سال ۲۰۱۱ منتشر شد. نتایج آن پژوهش نشان داد، مصرف عصاره ی به لیمو به مدت ۲۱ روز در افرادی که هر روز حداقل به مدت ۹۰ دقیقه کار می کنند، سبب کاهش آسیب های عضلانی می شود. مصرف این مکمل هیچ تأثیری بر توانایی و سرعت کاری آن ها نداشت.
۲- آرامش بخش و تسکین دهنده ی اعصاب
در پژوهشی که سال ۲۰۱۴ انجام شده است اثر گیاه به لیمو بر سلول های تحت استرس اکسیداتیو بررسی شد. نتایج نشان دادند که این گیاه قادر است در غلظت های بهینه ی (۲۵ و ۵۰ میکرومولار) سلول های شبه نورونی PC12 را از مرگ سلولی حفاظت کند. استرس اکسیداتیو عامل اصلی تخریب نورونی در بسیاری از اختلالات عصبی است. استرس اکسیداتیو مثل آسیب بهDNA ، افزایش اکسیداسیون لیپید و پروتئین است که عامل اصلی بیماری های تخریب نورونی هستند. بنابراین استفاده از داروهای گیاهی با خاصیت آنتی اکسیدانی برای کاهش استرس اکسیداتیو و درنتیجه کاهش تخریب نورونی می تواند یکی از راهکارهای درمان این اختلالات عصبی باشد. مطالعه ی حاضر شواهدی را فراهم می کند که بیان کننده ی خاصیت دارویی گیاه به لیمو در اختلالات عصبی است. در پژوهش دیگری روی موش های آزمایشگاهی مشخص شد، عصاره ی آبی به لیمو با سازوکاری شبیه بنزودیازپین، در موش ها اثر آرام بخشی دارد.
۳- ضد تشنج
در پژوهشی اثر ضدتشنجی عصاره ی به لیمو در موش های آزمایشگاهی بررسی شد و نشان داد که عصاره ی به لیمو فعالیّت ضد تشنجی دارد. این فعالیت به سبب وجود فلاونوئیدها و الکالوئیدهای در آن است. عصاره ی این گیاه اثر مهاری گابا(GABA) را تقویت می کند که ممکن است به فعال شدن گیرنده های بنزودیازپین مربوط شود. براساس یافته های پژوهش دیگری که در مجله ی International Journal of Preventive Medicine در سال ۲۰۱۶ منتشر شد فلاونوئیدها زمان تشنج را به تأخیر انداخته و مدت زمان آن را کاهش می دهند.
۴- برطرف کننده تپش قلب
پژوهشی روی موش های آزمایشگاهی نشان می دهد، عصاره ی به لیمو می تواند به طور وابسته به دوز و مقطعی به کاهش فشار خون کمک کند و در نهایت می تواند اثر این گیاه بر کاهش اضطراب را نشان دهد. نتایج نشان داد که خاصیت تنظیم کنندگی فشار خون در این گیاه به دلیل وجود فلاونوئیدهای آن است. نتایج این پژوهش در مجله ی Latin American Journal of Pharmacy در سال ۲۰۱۰ منتشر شده است.
۵- بهبود عملکرد گوارش
پژوهش ها نشان می دهد که چای یا دمنوش به لیمو به دلیل داشتن خاصیت ضد انقباضی (ضد اسپاسم) به آرام کردن معده کمک کرده و از ایجاد نفخ و سوء هاضمه جلوگیری می کند. در پژوهشی اثرات ضد انقباضی عصاره ی آبی به لیمو روی موش های آزمایشگاهی بررسی شد. این گیاه به طور گسترده در کشورهای جنوب آمریکا برای درمان اختلالات گوارشی و هضم آسان غذا استفاده می شود. خاصیت ضد انقباضی عصاره ی به لیمو به دلیل فعال شدن کانال های K+ است. عصاره ی به لیمو انقباض ناشی از تولید مقدار زیاد –(+K) را آرام می کند. در غلظت های پایین، عصاره ی به لیمو مانع از متابولیسم هوازی می شود. فلاونوئید ویتکسین مسئول این خاصیت به لیمو است.
۶- آنتی باکتریال
محققان در پژوهشی در سال ۲۰۱۳ ، اثر آنتی باکتریال عصاره های اتانولی و آبی به لیمو را بررسی کردند. نتایج این پژوهش که در ژورنال Annals of Biological Research منتشر شد نشان داد این گیاه خاصیت آنتی باکتریال دارد و اثر ضد باکتریایی عصاره اتانولی برگ آن در برابر باکتری های گرم مثبت، قوی تر از اثر آن بر باکتری های گرم منفی است.
مواد مؤثر
به لیمو شامل ترکیبات بورنئول(borneol)، ژرانیول(geraniol)، لینالول(linalool)، نرول(nerol)، لیمونن (limonene) و مایرسین(myrcene) است. گیاه به لیمو حاوی ترکیب شیمیایی مثل ترپنوئیدها، روغن های فرار، فلاونوئیدها و اسیدهای فنولیک هم هست. فراوان ترین فلاونوئیدِ به لیمو، لوتئولین است. بیوفلاونوئیدهای دیگر در این گیاه آرتمیتین، هسپریدین و ویتکسین است. روغن های فرار آن از سیترال، سیترونلال، متیل هپتنون (methyl heptenone)، لیمونن، دی پنتن، ترپینئول، ژرانیول (geraniol)، کاروون (Carvon) و لینالول (linalool) ساخته شده است.
دانستنی ها
- یونانیان باستان به امید دیدن خواب ها و رویاهای زیبا برگ های خشک شده ی به لیمو را در بالش خود می گذاشتند.
- به لیمو در دوران باستان برای تمیز کردن و به طور خاص تمیز کردن محراب پس از برگزاری آیین های تشریفاتی و مذهبی استفاده می شد.
- در مراکش خوشه های بزرگ به لیمو به نام لوئیزا (Louisa) در بازار فروخته می شود. در این کشور برگ های به لیمو را دم کرده و چای آن را مصرف می کنند.
- به لیمو به نام Vervaineهم مشهور است. این کلمه از نام لاتین Verbena به معنای شاخه ی برگ دار مشتق شده است. بو و عطر این گیاه الهام بخش شعر و نثر نویسندگان و شاعران نیز بوده است.
- اسانس به لیمو نخستین بار اوایل قرن ۱۹ میلادی در تولید لوازم آرایش و عطر استفاده شد.
- در مکزیک برگ های به لیمو را به صورت سرخ کرده مصرف می کنند. همچنین برگ های به لیموی خرد شده را به سبب معطر بودن، درست پیش از سرو به برنج پخته شده اضافه می کنند.
حد مجاز مصرف
دوز مناسب برای مصرف این گیاه به عوامل مختلفی مثل سن و غیره بستگی دارد. محصولات طبیعی لزوما همیشه ایمن و بی خطر نیستند. در برخی منابع دوز توصیه شده برای این گیاه ۵ گرم در روز است. با این حال هنوز مطالعات بالینی مبنی بر اثبات اثر بخشی یا ایمنی در این دوز انجام نشده است. پیش از مصرف هر محصول به برچسب بسته بندی آن توجه کنید و یا در صورت داشتن بیماری یا عارضه ای خاص، پیش از مصرف با پزشک مشورت کنید.
بهترین زمان مصرف
۲ ساعت پیش یا پس از غذا.
عوارض جانبی
- خانم های باردار و شیرده پیش از مصرف با پزشک مشورت کنند.
- افراد مبتلا به نارسایی های کلیوی پیش از مصرف با پزشک مشورت کنند.
تداخل های دارویی احتمالی
تاکنون درباره ی تداخل دارویی خاص با به لیمو، اطلاعاتی به دست نیامده است.
کاربرد در طب قدیم
به لیمو به طور سنتی در درمان سوء هاضمه، نفخ، دردهای عصبی سرگیجه و علایم سرماخوردگی استفاده می شود. در مصارف خانگی ادویه ای خوشبو و معطر برای گوشت، ماهی، انواع مربا، پوره و … است. اسانس به لیمو، دارای خواص باکتری کشی و حشره کشی است و در صنایع عطرسازی و تهیه ادوکلن کاربرد دارد. برگ و سرشاخه ی گلدار این گیاه، محرک، ضد تشنج، پایین آورنده ی درجه ی گرما و تب در بیماریهای گوناگون است. از برگ آن در رفع درد معده، تپش قلب، احساس صداهای مبهم در گوش و حالات عصبی و خستگیهای روحی- روانی استفاده می شود. به لیمو در ردیف بهترین داروها برای تقویت معده، است که بهتر است همیشه به صورت دم کرده مثل چای، مصرف شود.
محصولات مرتبط با به لیمو
-
چای به لیمو نیوشا
-
دمنوش گل گاوزبان، به لیمو، زیرفون و سنبل الطیب نیوشا